کارفرما

اندیشکده دین و حکمرانی با همکاری اندیشکده اقتصاد مقاومتی و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی

موضوع

طراحی الگوی خلق نقدینگی و تخصیص اعتبار در اصلاح نظام بانکداری

چیستی موضوع

آمارها به خوبی نشان می‌دهند که بانک‌ها تاکنون در زمینه تأمین مالی نظام اقتصادی کشور و توزیع عادلانهٔ منابع در واحدهای تولیدی، رفتاری معکوس اهداف انقلاب اسلامی داشته‌اند. از طرفی به اذعان نخبگان و اساتید علم اقتصاد در حوزه و دانشگاه، نظام قوانین و آئین‌نامه‌های موجود، نمی‌تواند اهداف نظام اقتصاد اسلامی را به درستی تأمین کند؛ زیرا در قوانین مصوب گذشته، به رویکرد جدید در سیاست‌گذاری‌های پولی، مبنی بر ضابطه‌مند سازی صحیح سیاست‌های بانک مرکزی به درستی توجه نشده است. از طرف دیگر، شاخص و سازوکار صحیح و کارآمدی برای ضابطه‌مند کردن خلق نقدینگی و تخصیص اعتبار وجود ندارد. در نتیجه، ضرورت تغییر اساسی سیاست‌گذاری در تدوین این قوانین احساس می‌شود.

چرایی انتخاب موضوع

مطالبه از نخبگان اقتصاد اسلامی برای تعیین راهبردهای صحیح سیاستی و تقنینی برای حل مسئله مذکور با رویکرد دینی، ضرورتی انکارناپذیر است. میز اقتصاد اسلامی رویداد دین و حکمرانی دلیل، با ایجاد فضای رقابت علمی میان پژوهشگران برتر اقتصاد اسلامی، تلاش کرد تا با هدایت و راهبری علمی اساتید اقتصاددان، طی چهار گام کارشناسی و اساسی، ضمن نقد و آسیب‌شناسی وضع موجود و بررسی ایرادات ساختاری و محتوایی مشکلات مزبور در مجموعه قوانین و آئین‌نامه‌های فعلی، به ریشه‌یابی علل و عوامل آسیب‌ها و همچنین ارائه راهکار ناظر بر ریشه و در نهایت طراحی الگویی عملیاتی، با تدوین بسته سیاستی و تقنینی جامع برای مدیریت صحیح خلق اعتبار و هدایت نقدینگی بپردازد.

خروجی مورد انتظار

ارائه ایده و راهکار کارآمد و اجرایی، برای حل معضلات ناشی از خلق نقدینگی و تخصیص اعتبار؛ و ارائه مدل صحیح تأمین مالی بر اساس مبانی اقتصاد اسلامی، با تأکید بر قابلیت اجرا در سیستم فعلی اقتصاد کشور در قالب یک بسته سیاستی و ارائه آن در فضای رسانه‌ای

آمار و اطلاعات

طراحی: 75 روز (از 15 فروردین تا 15 خرداد 1400)
مهلت ثبت‌نام: 45 روز از 15 خرداد تا 1 مرداد 1400
مدت‌زمان رویداد: سه ماه از 15 خرداد تا 15 آبان‌ 1400
برگزاری: 14 مردادماه تا 15 آبان‌ماه 1400
مخاطبان: طلاب علوم دینی و دانشجویان با گرایش علوم اقتصادی و فقه الاقتصاد
آمار ثبت‌نام اولیه: 70 نفر
آمار پذیرفته‌شدگان: 40 نفر
تعداد اساتید: 9 نفر

فرآیند فعالیت میز

با همکاری اساتید معاونت اقتصاد مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و اندیشکده ایتان، کاربرگی از سؤالات پیرامون موضوع تخصصی عنوان رویداد طرح گردید و در چهار بخش با هدف دستیابی به بسته سیاستی مطلوب، به گروه‌های حل مسئله ارائه شد.
همه گروه‌های حل مسئله که مجاز به شرکت در رویداد بودند، تا انتهای گام چهارم با یکدیگر رقابت نمودند و پس از ارزیابی میانی، تنها گروه‌های منتخب که موفق شدند بر اساس شاخص‌های تعریف شده، پاسخ کاملی ارائه کنند، به مرحله نهایی راه یافتند.

کارویژه علمی اعضای پژوهشگر تیم:

• تنقیح و تدقیق نظرات استاد محترم راهبر با نظارت وی
• پژوهش تیمی و میدانی جهت پاسخ پرسش‌های کاربرگ با نظارت استاد راهبر

کاربرگ سؤالات میز

بخشی از سؤالات، استفهام توصیفی و بخش دیگر استفهام کاربردی و عملیاتی از کیفیت حل چالش‌های ناظر به مرحله اجرا بود. از آنجا که با وجود اختلاف در مبانی میان اساتید ارزیاب و گروه‌های حل مسئله، ارزیابی و داوری طرح‌های بنائی بر اساس مبانی اساتید صحیح و دقیق نبود، معیار اصلی در ارزش‌گذاری، پاسخ سؤالات بخش دوم و ارزیابی سازگاری درونی تعیین شد.

گام اول: بیان مسئله و آسیب‌شناسی وضع موجود

• فرایند خلق پول را به‌صورت دقیق و کامل توضیح دهید و نمود آن در ترازنامه بانک و بانک مرکزی را تشریح کنید.
• دیدگاه و قضاوت فقهی شما درباره خلق پول بر اساس فرایند فوق، توسط هر یک از سه نهاد بانک مرکزی، بانک‌های دولتی و بانک‌های خصوصی چیست؟
• محاسن و معایب خلق پول بانکی را بیان کنید. آیا در این زمینه تمایزی میان بانک‌های دولتی و خصوصی قائل هستید؟ چرا؟
• مهم‌ترین مسائل و مشکلات نظام بانکی کشور در ارتباط با خلق نقدینگی و تخصیص اعتبار چیست؟
• همراه با ذکر دلایل متقن اولاً مشکل بودن و ثانیاً اهمیت این مشکلات را نسبت به سایر مشکلات و معضلات اثبات بفرمایید.
• هر یک از مشکلات کنونی نظام بانکی کشور (اعم از تأمین مالی بخش مولد اقتصاد، تأمین مالی مصرف، ناترازی بانک‌ها و حساب سرمایه منفی، صوری بودن عقود مشارکتی و…) را تا چه میزان متأثر از ماهیت بانک و خلق اعتبار بانکی می‌دانید؟ همراه با ذکر دلیل توضیح دهید.
• آیا نظام بانکی سایر کشورها نیز دچار مشکلاتی مشابه ایران است؟ در صورت پاسخ مثبت، تبیین نمایید و در صورت پاسخ منفی، علت را بیان نمایید.

گام دوم: ریشه‌یابی عوامل و ارزیابی

• علل و عوامل مؤثر سیاسی، اقتصادی، سیاستی و تقنینی مشکلات مطرح شده در بیان فوق خود را بررسی و نسبت تأثیر هرکدام به دیگری را تحلیل و ارزیابی نمایید.
• ادله خود برای اثبات تأثیرپذیری مشکلات مذکور از علل و عوامل فوق را بیان نمایید.
• ابتدا درختواره و نظام علل و عوامل مشکلات فوق را ترسیم و سپس ریشه اصلی هر کدام از آن علل را همراه با ذکر دلیل توضیح دهید.

گام سوم: ارائه راهکار و تبیین وضع مطلوب

• ضمن بیان ایده مطلوب خود در طراحی مدل صحیح تأمین مالی در نظام بانکداری اسلامی، الزامات و راهکارهای سیاستی و تقنینی طراحی این الگو در اصلاح نظام بانکداری را همراه با ذکر دلیل توضیح و مشخصاً ذکر بفرمایید در پذیرش خلق اعتبار بانکی، چه چهارچوبی برای نوع مالکیت بانک، نحوه تخصیص اعتبارات بانکی و نحوه نظارت بر بانک‌ها پیشنهاد می‌دهید؟ چرا؟
• در صورت عدم پذیرش خلق اعتبار بانکی، آیا توقف تأمین مالی تولید بر تجمیع (پس‌انداز) منابع، موجب کند شدن تولید در اقتصاد نمی‌شود؟ اگر پاسخ منفی است استدلال نمایید و اگر مثبت است این معضل در الگوی پیشنهادی شما چگونه قابل‌رفع است؟
• چنانچه در الگوی مطلوب شما خلق اعتبار وجود ندارد، پدیده تورم منفی و رکود (کمبود نقدینگی)، چگونه مدیریت می‌شوند؟
• چنانچه الگوی مطلوب شما واجد خلق اعتبار است، عوامل تصمیم گیر در میزان خلق و نحوه توزیع آن را بیان نمایید. استدلال نمایید چگونه الگوی پیشنهادی شما منجر به تخصیص بهینه نقدینگی جدید می‌شود؟
• بر اساس طرح و ایده مطلوب شما، پروژه‌های زیرساختی بزرگ و پیشران نظیر طرح‌های ملی مسکن و یا انتقال انرژی چگونه تأمین مالی می‌شوند؟
• بر اساس طرح و ایده مطلوب شما، ابزارهای تنبیهی و تشویقی مناسب جهت جلوگیری از رشد بی‌ضابطه و ممانعت از ورود نقدینگی به فعالیت‌های سفته‌بازی و جهت‌دهی آن به بخش‌های واقعی و مولد اقتصاد کشور، کدامند؟
• با توجه به میزان عدم التزام بانک‌های عامل به قوانین و آئین‌نامه‌های موجود، ضمانت‌های اجرایی لازم جهت عملیاتی سازی الگوی مطلوب خود در اصلاح نظام بانکی کشور را توضیح دهید.

گام چهارم: ارائه الگوی عملیاتی و طرح سیاستی

• دوره انتقال از وضع موجود به وضع مطلوب و استراتژی دقیق برای رسیدن به ایده و راهکار نهایی خود را بیان نمایید.
• الزامات سیاسی، نهادی و اقتصادی گذار از وضع موجود به وضع مطلوب را تشریح نمایید به گونه‌ای که در دوره گذار به وضع مطلوب، کارکرد تأمین مالی در اقتصاد مخدوش و مختل نشود.
• ایده و راهکار نهایی و عملیاتی برای حل معضلات ناشی از خلق اعتبار و مدل صحیح تأمین مالی و هدایت نقدینگی بر اساس مبانی اقتصاد اسلامی را با توجه به الگوی مفهومی مطلوب و با تأکید بر قابلیت اجرا در سیستم فعلی اقتصاد کشور، در قالب یک بسته سیاستی و تقنینی ارائه نمایید.